Чингис хааны нууц түүх

2 дугаар сарын төлөвлөгөөт ном. Нэлээд дээхэн бэлэглэсэн, хэн гэдгийг нь мартчихаж ээ. Гэхдээ санаандгүй л наддаан ирсэн. Ийнхүү номын клубынхан минь уншицгаахыг мэдсэн юм шиг. 

Нэлээд удаан хадгалсан. Аливаа зүйлийн цаг үе гэж цаанаа л нэг учир жанцантай юм өө. Түүхийн номноос нэг л халшраад байдаг зүйл нь он сар өдөр. Хэ хэ. Цээжлэдэггүй, ерөөсөө толгойд үлддэггүй. Сонин. Мөн тэр олон хүмүүсийн нэр ус. хэл ам сугалчих гээд л...

За тэгээд их хааныхаа нэрийг худалч хүнд өдөр тутамдаа сонссоор байгаад, нэг их унших хүсэл төрдөггүй юм. Ингээд төлөвлөөд, олуулаа уншаад, олуулаа ярилцвал толгойд, цаашлаад сэтгэлд үлдэх нь гарцаагүй. 

Мөн 1 сард уншсан "14 настай чамд зориулав" гэдэг япон номонд бичсэнчлэн түүхэн хүмүүсийн оронд өөрийгөө тавиад, би байсан бол гэж төсөөлөн, бодож уншина гэж зорив. 

Мэдээж хамгийн үзэсгэлэнт, ухаант эмэгтэйн дүрд өөрийгөө орлуулан тавьж байгаад л уншив. Хэ хэ. Тэгсэн чинь эмэгтэйчүүдийн эрхийн асуудал хөндөгдөөд, уур ч хүрэх шиг. Ха ха. 

Тэгсэн нэг инээдтэй нь эр эм хүмүүсийнх нь дур тачаалын хэсэгт өөрийгөө орлуулж уншсан чинь бүр цаанаасаа нэг сэрэл гижиг төрөөд байдаг шүү. Хо хо. Тэгээд Бөртэ шиг "ухаан алдаж тоглох" гэсэн чинь хань ижил эзгүй болохоор тэсээд, тэвчээд л өнгөрөв. Ккк. 

Харьж ирэхээр нь л ухаан алдаж тоглоно доо. Яадаг юм, би чинь эмэгтэй хүн, дур тачаал ихтэй монгол хүмүүсийн удам юм чинь. Ха ха. 

Энэхүү номыг уншсан хүмүүс миний бичсэнийг уншаад өөрийн эрхгүй инээд нь хүрээд жуумалзах байх даа? Та бүхэн ч гэсэн уншиж байх явцдаа тэгж бодсон л биз дээ? Үнэнээ л хэлээрэй, ярьшиг зүгээр. Хи хи. 

Хойшид маш ихдэвхтэй уншина даа. Бүр нэг эрч хүч ороод, онгод бууж ирээд. Түүхэн хүмүүсийн цаад үнэн дүр төрх, гаргах үг үйлдэл, санаа бодол, дур ханамж  гэх мэт нь ихэд анхаарал татаад буй болой. 

Бас нэг зүйлийг хэлэхэд уран зохиолын ном тул янз бүрийн л зохиомж, таамаг, дүрслэл, хэтрүүлэг, төсөөлөл, хүсэл орсон нь ойлгомжтой тул нэг их түүхэн хүнийг минь тэгж гутаалаа, ингэж доромжиллоо гэж харахгүй байгаа. 

Мэдээж шүүмжлэл их дагадаг байх уг номыг. Тэгээд ч төгс зүйл гэж байхгүй, нэг зүйлийн талаар олох ургалч үзэл, санаа, шүүмж байж, бид түүнийг нь ийнхүү уншиж байж өөрсдийн минь үзэл санаа, үнэ цэнэ, үнэлэмж, сонирхол тогтож өгнө. Тийм үү? 

Дөнгөж талдаа ороод явж байна. Урд өмнө нь сонсож байсан түүхэн явдлууд гарна. Сонсож дуулаагүй домог ч гарна. Нэг таалан уншиж, сонирхолтой санагдсан нь тухайн үеийн хүмүүсийн энгийн харилцан яриандаа хэлц үг, зүйр үг их хэрэглэдэг байсан нь. 

Шар өнгөөр тодруулаад яваа. Үе үе энд тэнд япон хүмүүс "Чингис хаан"-ны нэг ийм хэлсэн үг байдаг тийм ээ? гэж ирээд л мэндчилгээний үг зэрэгтээ хавчуулах гээд байдаг юм. 

Тийм болохоор их хааныхаа хэлсэн онч мэргэн үгстэй таарах бүртээ л тодруулж байна. Үүнээс гадна өөр олон л ном судар уншиж, эрэл хайгуул хийх ёстой байх л даа. Хичээнэ ээ. 

Номын тавиур дээр минь ганц нэг түүхийн холбогдолтой ном харагдана лээ. Эхнээс нь айлгүй барьж аваад, дэлгээд суухыг хичээнэ ээ. Хэ хэ. 

Дараагийн бичвэрт дүрүүдийн тухай хальт бичихийг хичээе ээ. 

Түр баяртай. Бүгдэд нь амжилт хүсье. 

Хагацал

Хорвоогийн жам ёсоор биднийг энэхүү "хагацал" гээч зүйл тойрч гарсангүй, дайрч гарав. 

Хадам аав минь тэнгэрт заларсан. Хань ижил очиж уулзан, толгойг нь түшин, ажил явдлыг нь сайхан зохион байгуулсан. Олонтойгоо явсан, зөв явсан хүн тул маш олон хүн цугласан, ирсэн гэсэн. 

Олон жил уулзалдаагүй хамаатан садан, төрөл төрөгсөд, найз нөхөдтэйгээ уулзалдсан. Наашаа миний биеийг ч асуух сөхөөгүй, хүмүүс орж гарсан. Би энд чих өвдөөд, ганцаараа байхад ярьсангүй гэж жаахан туньсан. Нэмээд хэлэхэд би жаахан эрх шүү. Хи хи. 

Одоо тэгээд дэргэдэх хань ижилдээ л эрхлэнэ дээ тийм үү? Аавдаа гүйж очоод эрхлэх гэхээр холдоод байгаа юм чинь. 

3 жилийн өмнө гэнэт бие нь муудаад, хань ижил дуудагдаад очиж байлаа. Тухайн үед алтан гарт эмч, сувилагчдын ачаар босоод ирсэн. Талархаж явдаг. Дараа жилийнх нь зун бид гэрээрээ очиж өвөөдөө үнсүүлсэн. Бага зулзага минь ямартай ч өвөөдөө 2 жил ч дарааллан очиж золгон, үнсүүлсэн. Дунд зулзага анх уулзаад нүд нь орой дээрээ гарч билээ. 

"Хөөх, ямар өндөр юм бэ?" 

Аргагүй шүү дээ, ой хэдэн сартайдаа л нэг очиж байсан, дунд нь нэг явах гэсэн чинь цар тахал гараад очиж чадаагүй, удчихсан. 

Энэ удаагийн өвдөлт ерөнхийдөө хүнд оноштой, өвчтэй хүмүүст тохиолддогийн нэгэн адил дотор эрхтний үйл ажиллагаа, цусны эргэлтийн үйл ажиллагаа гээд ихэнх нь л муудсан. Эмнэлэгт хэвтсэн ч аажим аажмаар дордоод, нэг их удсангүй, бурхан болов. 

Гэхдээ би дотроо тэр жилийх шиг хүүгээ очихоор босоод ирнэ дээ л гэж бодож байсан. Харамсалтай нь...

Би очиж чадаагүй, бас оношыг нь нарийн сайн хэлж мэдэхгүй тул дээрхээс өөр зүйл эндээ бичиж төвдөхгүй нь. 

Мөн хань ижлийг нисэх гэсэн чинь суугуул нутгаар цас ихтэй, орон нутгийн онгоц нисдэггүй. Урагшаа өөр мужийн нисэх буудал руу машинаараа явж, тэндээ машинаа үлдээгээд, Инчён хүртэл нисэв. Тэгээд шөнө нь Улаанбаатар хүртэл нисэв. 

Яарсан сэтгэлийнхээ ачаар аавтайгаа уулзаж амжсан, толгойг нь түшиж чадсан. Хэрэв дотоодын нислэгийг хүлээж ганц нэг өдөр алдсан бол амжихааргүй байсан байна лээ. Бурхан танд баярлалаа... 

Хамгийн гол ажигласан зүйл нь хүн өөрөө маш зөв, өөрийн гэсэн үнэ цэнэтэй, олондоо хүндтэй явах ёстой юм байна. Үүнийх нь үр шим нь өөрийг нь тэнгэрт залрахад олон хүмүүс харамсан, гашуудаж, сүүлийн замд нь үддэг юм байна. 

Мөн үр хүүхдүүд нь ч эцэг эхийнхээ санаа сэтгэлийг амар амгалан байлгаж, ачлалтай, найз нөхөддөө үнэнч, олонтойгоо байх ёстой юм байна гэж. Хань ижил бол үнэхээрийн найз нөхөд сайтай, өөрөө ч тэдэндээ сайн ханддагийн ач буянаар тэд нь л маш их тусалсан. Түүнээс бид 2 энд их удсан мэдэхгүй, чадахгүй зүйл ихтэй...

Зул өргөж мэдэхгүй, би лаа асаасан. Зайгаар ажилладаг зул бол асаана. Тэр нь гэхдээ хэсэг минутын дараа унтардаг. Сэтгэлдээ бол сайн сайхныг хүсээд, ганц нэг маань уншаад л суулаа. Эрх жаахан зулзага минь бас мэддэг гурван мааниа ээждээ уншиж өгсөн. 

Түүнээс нэг их материаллаг талдаа шашин шүтдэггүй. Эсрэгээрээ тэр олон шашны эд зүйлс чинь байгальд ээлгүй, хог л болно гэж үздэг хүн тул сэтгэлдээ л залбирлаа. 

Үргэлжлэл тань болох ач нарыг нь чадлынхаа хэрээр сайн хүн болгож өсгөж, хүмүүжүүлэхийг хичээнэ ээ, жижигхан жаахан бэр нь. "Эндүүрмээр гэнэ ээ, аавтайгаа би" дууны үг шиг тантай хачин адилхан хүүд тань халамжтай хань нь байна аа, бээлийн чинээ жаахан бэр нь. Сэтгэл санаа амар, тэнгэрээс биднийгээ ивээж яваарай...

Харахад сүрдмээр, ёстой л өнөөх уул шиг том хүн. Үнэндээ бол хүргэн бэрүүддээ зөөлөн, хатуу үг хэлж үзээгүй ханхар сайхан эр. Ингээд л "явчихна" гэж хэн ч төсөөлөөгүй дээ.  

Насны намар хаяанд ирээд, бидний ижий аав ч байгалийн жам ёсоор өвчин хэлдэг болжээ, бид ч өөрсдөө эрүүл мэндээ бодох цаг хэдийнээ тулжээ. 

Бидний уй гашуудлыг хуваалцсан бүх найзууддаа, хамаатнууддаа, танилууддаа баярлалаа. Та бүхэндээ ч гэсэн эрүүл энхийг хүсэн ерөөе. 

Түр баяртай. Бүгдэд нь амжилт хүсье. 

Дунд чихний үрэвсэл

Би өөрөө дунд чихний үрэвсэл гэгч болоод өө. Хань ижил эзгүй, гэр ажил, цэцэрлэг, сургууль, дэлгүүр орж хүнс цуглуулах гэх мэт ажилтай дэгдэн туулай шиг гүйгээд, бишээ давхиад. 

Дээрээс нь цахим хичээлд сууж, номын дуу сонсоод. Энэ ч уг нь гайгүй, хагас бүтэн гэсэн амралтын өдөр л дөө уг нь. 

Гэхдээ сэтгэл санаа дагаад тэгдэг юм уу? Ганцаараа гүйгээд байхаар хүн чинь амархан ядардаг бололтой юм. Ядаж байхад нус их гоождогийг ч хэлэх үү? Түүнийгээ нийж байна гээд хүчлээд гээд л олон шалтгаанаас болж үүссэн байх. 

Мэдээж хамгийн түгээмэл нь ханиад хүрэх, нус их гоожих. 

Өрөөсөн чихэн дотор нэг тийм юм байгаад байгаа мэдрэмж. хамар битүүрэхээр хамранд нус байгаад байгаа хэрнээ нийхээр гарч ирдэггүй дээ, яг л тийм мэдрэмж. 

Эхний хоёр өдөр тонгойхоор өвдөөд байсан. Би гурав дахь өдөр дээрээ эмнэлэгт үзүүлж эм бичүүлж авав. Хувь хувсгалын ажил ар араасаа ундраад дундардаггүй. Тэгээд л бодов. Ээж хүн өвдөж болдоггүй гэж. Уэдарсан ажлууд нь ихэвчлэн олон хоногийн өмнөөс төлөвлөгдсөн, ээж олролцоно гэж гар хөлөө зэрэг өргөсөн ажил тул тасалж болохгүй. 

Эм ууж эхлээд ... дэх өдөр. Ингээд бодохоор овоо хэд хоночихлоо шүү. 

Хамар бол сайхан онгойв. Нов ногоон нусыг сальфетка сальфеткагаар нь нийж хаяв. Харин гайхал чихэн доторх "нус" л хэвээрээ. Бишээ татардаггүй шүү. Дагаад сонсголын чадвар ч мууддаг юм байна. Хүмүүсийн зарим нэг хэлсэн ярьсан зүйл сонсогдохгүй байна лээ. 

Мөн би өөрөө хэт их чанга яриад байх шиг санагдаад.Чих хатуу хүмүүс их чанга ярьдаг даа, яг л тэд шиг. Сонсголын бэрхшээлтэй, чих хатуу улсуудын зовлонг ойлгох шиг. 

Эдгэхээрээ тэгээд мартчихна даа, энэ тархи...

Зулзагууд томроод, энэ өвчний тухай бараг мартсан байлаа. Дунд зулзага минь байсхийгээд тусна, долоо хоногт 2 удаа эмнэлэг ордог байдаа. Үзүүлэх гэж нэг очно, эдгэж буй явцыг нь харах гэж нэг очно. 

Бага зулзага харьцангуй бага туссан. Тэр үед нь нярайн эмч нь өөрөө чихийг нь үзчихдэг байсан болохоор чих хамар хоолойн эмнэлэг ороогүй удсан байна лээ. Өөрчлөгдсөн зүйл ховор байсан ч төлбөрөө цахим АТМ-д төлдөг болсон байна. 

Ковидоос болоод хүлээн авахын ажилчдын лангууд дээр хулдаасан хаалт хийж. 

Хүн маш ихтэй байдаг нь хэвээрээ, би жижигхэн ном авч явсан тулдаа л хүлээх цагийг нь барсан. Номоо ч дууссан. Блогтоо ч биччихсэн.

Ингээд бичихээр их олон юм зэрэг амжуулаад ядраад байгаа юм болов уу? гэж бодож энэ тэр. Ээж тэндээс үглээд, наад номоо боль, амар, унт гэж. Үнэн л юм хэлээд байгаа юм хөөрхий минь. 

Гэхдээ би 50+ номны зорилттой шүү дээ. Одоогоор дөнгөж 6 дахь дээрээ явж байна. Ингээд бодохоор ноён нуруу хугарах гээд байх юм. Хүмүүсийн уншсаныг харахаар хор шар хөдлөөд байх юм. Ха ха. 

Ингээд нэг чих минь сонсохоо байчих вий гэж айж энэ тэр. Ямартаа ч эмээ цаг нараар нь үнэнчээр уух минь. Түүнээс эмнэлэг орох, эм уух дургүй хүний нэг. 

За та бүхэн ч эрүүл мэндээ сайн анхаараад, хэт их ачаалалгүйгээр амьдраад явахыг хичээгээрэй. 

Түр баяртай. Бүгдэд нь амжилт хүсье. 

Шармаанийн өдөр

Би ч сүүлийн хэдэн жил 2 сарын 14-нийг "Шармаанийн өдөр" гэж өөртөө нэрийддэг болсон. 

Гадаад улсын нэгэн ламын хайрынхаа төлөө үхсэн өдөр. Үүнийг бид уламжлал болгож тэмдэглэдэг болж байгаагийнх өөрсдийнх болгож ингэж нэрлэж болохгүй гэж. Тийм үү?

Шармаань гэдэг чинь хайр сэтгэлдээ маш үнэнч байсан монголын сайхан бүсгүй хадан цохион дээрээс халин нисчихдэг эмэгтэй нэр байгаа юм. Шилийн сайн эрд дурлаж, түүндээ үнэнч байсан. Цэл залуугаараа хорвоог орхичихсон.

Ном уншдаг хүмүүс бол мэднэ дээ, энэ хүний тухай. 

Энэ жил хань ижил эзгүй, баярын уур амьсгал ч үгүй байв. Бага зулзага учир мэдэхгүй жаахан юм болохоор ээжээсээ чёко нэхэж байсан. Ээж нь зөн совингоороо нэг жижигхэн чёко бэлдсэн байсан л даа. 

Чих өвдөөд, лагшин муу байсан тул эмнэлэгт цаг авчихаад эгчид дүүгээ хооллоод, харж байгаарай гэж хэлээд гарахдаа өгсөн. Нүд нь гэрэлтээд л үлдсэн. Ингэхдээ үнэтэй чёко биш, дэлгүүрийн лангуунд өдөр бүр харагддагийг л авчихсан. 

Боодол, цаастайг сонгохоор заримдаа амт нь таалагддаггүй юм, бага зулзагат. Эгч бол бүгдийг таална. Хэ хэ. 

Өглөө ажилдаа ирсэн чинь харин том босс ийм тортой чёко бэлэглэсэн байсан. Нийт ажилчдынхаа дунд. Задлаад хуваах гэсэн чинь төрөл чёко байна аа. Гаргаж ирээд тоолсон чинь хүний тоогоор нэг байна шүү. 

Нэг бүрийнх нь гараараа "Аригато" гэж бичсэн байлаа. Доорх зураг. 

Бүгд тойрч зогсож байгаад л идмээр байгаагаа сонгосон. Ямрыг нь сонгосон гэж бодож байна? 

Би чёкопай-д нэг их дуртай биш. Гэрийнхэн хааяа дурлаад авч идэх гээд байдаг. Би авахуулдаггүй. Биед муу бла бла. 

Цалингаа буухаар өөрийгөө баярлуулж авдаг нь ногоон цаастай какао өндөртэй нь. Түүнийгээ л сонгосон. Зарим нэг ажлын бүсгүйчүүд гэрийнхэнтэйгээ хувааж иднэ гэж сонгож байсан. 

Би аль болох эд нартаа амттан өгөхгүйг хичээнэ. Харин эд нар яаж ийгээд олоод идчихнэ. Ха ха. Угтаа өөр шигаа какао өндөртэйг идээсэй гэж хүсдэг. Жаахан томроод эрүүл мэндээ боддог болохоороо сахарын агууламж өндөртэйг авахаас татгалздаг болох байгаа? 

Найднам. Тэр болтол би ч гандан буурахгүй үглэнэ. Хи хи. 

За тэгээд та бүхэн ч гэсэн хостой нь яагаад, хосгүй нь бас яагаад баярласан уу? Нүүрномоор нэг тийм мэндчилгээ ч юм уу? Ерөөл ч юм уу юм яваад байсан даа. Цээжилсэнгүй ээ, ингээд л "юу яагаад, юу ясан уу?" гэдэг алдартай үгээр л бичье дээ.

Түр баяртай. Бүгдэд нь амжилт хүсье. 

Хөвүүн ирлээ

Хан Ган зохиолчийн ээлжит нэгэн ном. Монгол хэлээр одоогоор орчуулагдсан нь энэ хоёр ном шиг байна лээ. Бусад зохиол бүтээлээс нь орчуулагдаад явна гэдэгт итгэлтэй байна өө. 

2 дугаар сарынхаа төлөвлөгөөт номыг эхлүүлэхээс өмнө уншиж дуусгав. "Цагаан хоолтон"-г уншиж дуусгаад, шууд маш зоримогоор номын тавиур дээрээс авч эхлүүлэв. 

2 сард гуравхан ном л унших юм шиг байна өө. Хувь хувьсгалын ажил их байна өө. Сэтгэл санаа ч тайван бус байна. 

Ий, яасан ч хэцүү агуулгатай ном бэ? Энэ солонгос ард түмэн засгийнхаа эсрэг, ерөнхийлөгчийнхөө эсрэг маш олноороо, маш зоримог, маш шийдэмгийгээр босоод, жагсаад байдгийн учрыг ойлгох шиг. 

Бүр эртнээсээ л тийм байж. Энгийн ард иргэд, жаахан хүүхдүүд, оюутан залуус, эмэгтэйчүүд гээд олноороо үхсэн түүх. Цар тахал гараад, өвчин тусаад, байгалийн гамшигт үрэгдсэн бус хүн хүнийхээ гарт маш зэрлэг бүдүүлгээр, харгисаар алуулсан. Буудуулсан. Зовсон бас шаналсан...

Түүхийн хамгийн аймшгийн, арилгаж болохооргүй цаг үе. Тийм ч болохоор солонгос үндэстэн ямар нэгэн буруу үйлдэл гаргасан засгийнхаа эрхэнд өштэй юм шиг ханддаг нь арга ч үгүй мэт. 

Эрх баригчдыг эсэргүүцсэн бослого гаргасан залуусыг үй олноор нь устгасан тэр цаг үеийн ээж аавууд, хань ижлүүд, үр хүүдүүд, ах дүү нарт ямар их шаналантай байсан бол? 

Өөр дээрээ тусгаад бодсон чинь эрх бяцхан хүүгээ саначихсан. Мөн цэцэг шиг хөөрхөн охидоо хайрлав, өрөвдөв. 

1980 оны 5 дугаар сард 9 хоног үргэлжилсэн бослого. 5 дугаар сарын 18-ны өдөр. Түүхэн дэх хар өдөр. Өмнөд Солонгос Кванжү хот.

Нэгэн үйл явдлын тухай 7 хүний түүх, төсөөлөл, мэдрэмж, шаналан, сэтгэлийн шарх мэдрэмжийг хүүрнэн өгүүлсэн нь өөр өөр өнцгөөс харах, гэхдээ тэр харах өнцөг нь аймшгийн, хорсол, гэмшил зэргээс тойрсонгүй. 

Чамайг нас барсны дараа оршуулга хийж чадалгүй

Амьдрал минь оршуулга болж хувирсан

"Хэрэв өнгөрсөн зун амьдрал байсан гэвэл, цустай идээ, хөлсөнд халтартсан махан бие амьдрал байсан гэвэл, хичнээс ёолсон ч өнгөрч өгөхгүй ганц хором, гутамшигт өлсгөлөн дотроос исэж муудсан шар буурцгийн үндсийг зажилжбайсан мөчүүд амьдрал байжээ гэвэл, үхэл гэдэг тэр бүгдийг нэг дор арилгах цэвэрхэн бийр мэт зүйл байх биз ээ."

"Юуг ч мартуулж чадахгүй градус өндөртэй архийг дүүргээд л, дүүргээд л байв."

"Би тэмцэлдэж байна. Өдөр бүр ганцаараа тэмцэлддэг. Амьд үлдсэн гэдэг гутамшигт үйлтэйгээ тэмцэлддэг. Би хүн гэдэг үнэнтэй тэмцэлддэг. Ганцхан үхэл л тэр үнэнээс татаж холдуулах цорын ганц зам гэдэг бодолтой тэмцэлддэг."

"Сөгдөж амьдарсанд орвол зогсоогоороо үхэхийг хүснэ."

"...Гучин сантиметрийн модон шугамаар умай тултал хэдэн арван удаа ухаж төнхсөн гэж гэрчлэх үү? Буугаар умайны амыг үрж урсан гэж гэрчлэх юм уу? Доороос цус алдаад зогсохгүй шокт орсон намайг тэд нэгдсэн эмнэлэгт аваачиж цус сэлбүүлсэн гэж гэрчлэх үү? Тэр цус алдалт 2 жил үргэлжилж, цус нөжрөн, өндгөвч битүүрч үүрд үрийн зулай үнэрлэж чадахгүй болсон гэж шэрчлэх юм уу?Бусадтай, ялангуяа эрэгтэй хүнтэй ойртохыг тэсэж тэвчиж чадахгүй болсон гэж гэрчлэх үү? ..."

Төсөөлөхөөс ч аймар зураглал байгаа биз? 

Та бүхэн ч гэсэн уншиж нэгийг тунгаан бодно биз? Үймээн самуун, бослого_ жагсаал цуглаан ч бас нэг их хүсээд байх зүйл бус юм. Ялангуяа нэг хүний дарангуйлал ноёрхсон газар. 

Эх оронд минь болдог талбай дээрх жагсаал үргэлж тайван, амгалан, ухамсартай жагсаал байхыг л хүсэн залбирнам...

Бүгдэд нь амжилт хүсье. Түр баяртай.

Бага сургуулийн бэлтгэл

Эрх жаахан хүү маань бага сургуулийн сурагч болно оо, ирэх 4 сараас. Цаг хугацаа маш хурдан өнгөрч, тэр хэмжээгээр зулзагууд минь өсөн торниж, би өөрөө бага зэрэг л нас нэмж. Хэ хэ. 

Бага сургуульд элсэн ороход нь их л эртнээс бэлдэж эхлэнэ. Цэцэрлэгийн ахлах бүлгээс нь. Жишээ нь хэд хэдэн удаа бага сургууль дээр очиж сурагчидтай хамтран тоглох, хөгжөөнт арга хэмжээ зохиох. 

Эсрэгээгээ бага сургуулийн сурагчдын төлөөлөл, дунд сургуулийн сурагчдын төлөөлөл цэцэрлэгт нь очиж хүүхдүүдтэй тоглох. Хамтдаа оригами нугалах, дээс тоглох, мөн хамтдаа үдийн хоол идэх гэх мэт. 

Иймэрхүү маягаар сэтгэл зүйд нь, толгойд нь "чи удахгүй сурагч болно шүү" гэж суулгадаг юм байна. Өмнөх хоёр зулзага ч мөн адил энэ арга барилаар сургуульд элсэн орсон л доо. 

Овоо хэдэн жилийн өмнө болохоор мартсан байна. Хо хо. 

Өнгөрдөг жилийн 10 сард бага сургууль орж эрүүл мэндийн үзлэгт хамрагдсан. Дотор, шүд, хараа, өндөр, жин гээд л үзсэн. Зулзага тэгсэн хараагаа шалгуулахдаа сайн мэдэхгүй, буруу зөрүү харсан юм уу, өрөөсөн нүд нь С гэж гараад. 

Хотын захиргаанаас хэд хоногийн дараа захидал ирсэн. Нүдний хараа С үнэлгээтэй гарсан байна. Мэргэжлийн эмчид хандана уу? Гэхдээ нэг их санаа зовсны хэрэггүй шүү, хүүхдүүдийн тухайн үеийн биеийн онцлог зэргээс хамаараад заримдаа ингэж нэг нь нүд нь хэвийн, нэг нүд нь хэвийн бус гэж гардаг. 

Ямартай ч мэргэжлийн эмчид хандаж дахин нэг шалгуулна уу. 

Би ч тэр захиаг авсан өдрөөс эхлээд л санаа зовоод. Зурагт үзүүлэхийг эрс хорив. Гар утас бүр хориглов. Өөрөө хажууд нь аль болох гар утас шагайхгүй байхыг хичээсэн. 

Захидал ирсэн өдрөөс овоо хэд хоногийн дараагаар цаг аваад үзүүлсэн. Ашгүй хэвийн гэж гарсан. Нүдний торлог? болор гээд л шалгаж болох бүгдийг шалгаад зүгээр байна гэдэг хариу аваад. 

Тайвшрав. Одоо хаа нэгтээ зурагт үзүүлж байна. Хаа нэгтээ тоглоом тоглуулж байна. Түүнээс өдөр тутмынхаа амьдралд аль болох л зурагт, гар утаснаас хол өсгөх санаатай үзэж тарж л байна. 

Мөн сая 2 сарын эхээр орох бага сургууль дээрээ очиж хичээлийнхээ хэрэгслээс ганц нэгийг худалдаж авав. Тамирын хувцас гэх мэт нь эгчийнхээ өмсөж байсныг өмсөнө. 

Сайхан угаагаад л тавьчихна. Удахгүй үүрдэг цүнх нь ирнэ. Тэр нь болохоор хар хөх өнгөтэй байх аа? Өнгөрдөг жилийн намар захиалсан чинь мартчихаж. Хар билүү? Хар хөх билүү? Хэ хэ. 

Одоо хамгийн чухал нь уг хүнээ ээжээсээ холдоод, олон аавын хүүхдүүдтэй нэг ангид ороод, суралцахад бэлтгэх. Мөн хэсэг бүлгээрээ алхаад ирж очих тухай сайн хэлж ойлгуулах. 

Мээмнээсээ гараагүй шахуу үр минь. Лхагвасүрэн гуай ээжийнхээ мээмийг нэг шоб хийчихээд сургуульдаа явсан гэдэг шиг л юм болох гээд, тэндээс эмээ өвөө нь, эндээс аав нь гайхаастай. 

Тэгсэн хэрнээ цаанаа нэг өхөөрдөөстэй. Саяхан нүүрномоор ээжийгээ санаад гээд нэг охин ээжтэйгээ гар утсаар яриад байсан даа. Үзээд, миний л үр шиг санагдсан. Хи хи. 

За баатар залуугаа хэрхэн өглөөд нь алхаад, сургуульдаа хэр байгааг нь цаг тухай үед нь шуурхай мэдээллээд явна аа. Ээжийн ганц чадах зүйл шүү дээ, тийм ээ? 

Түр баяртай. Өөртөө болон зулзагтаа, мөн та нартаа амжилт хүсье.

Цагаан хоолтон

Нэгэн хөөрхөн аварга уншигч минь бэлэглэсэн. Мөн номын тухай ярилцдаг хоёрын подкастыг сонссон. 

Ирэнгүүт нь унших хүслээ албаар дарсан. Учир нь би нэг шалгалт өгөх гээд түүндээ бэлдээд. Бэлдээд ч гэж дээ, учиргүй бэлдсэн зүйл байхгүй ч сэтгэл санаа тогтворгүй байсан тул хойшлуулаад л байлаа. 

Нүдэнд минь харагдахаар нь нэг сайхан илж өгнө. Хэ хэ. Яаж зүгээр байхав. Өөр зөндөө л ном илнэ ээ. Энэ жил 50+ ном унших юм чинь овоо нимгэрэх байгаа, уншаагүй өрөөстэй номны тоо минь. 

Бас л зэвүүн утга агуулгатай ном юм аа. Ойрд би иймэрхүү "эмэгтэй" хүний эрхийн тухай, тэдний эрхийг хөндсөн, эмэгтэй хүмүүсийн сэтгэл санаа гэгч ямар эмзэгхэн болох тухай, тэднийг зөвхөн хүслээ хангагч, хүүхэд төрүүлэгч, хоол хийгч, асрагч, халамжлагч, эрх нь бол нэлээд сүүлд тавигдах асуудал гэж үздэг "нийгэм", "хэсэг бүлэг хүмүүс"-ийн тухай уншаад байна шүү. 

Тэгээд үе үе өөрийгөө хачин их өрөвдөнө, охин зулзагуудаа ч өрөвдөнө. Ойлгохыг хичээнэ...

Хүүхдийн бага насны орчин, ээж аавын хандлага тухайн хүүхдийн ирээдүйд асар өндөр үүрэг хариуцлагатай байдаг юм байна, гүн гүнзгий нөлөөлөлдөг юм байна гэдгийг хэдий уран зохиолын ном хэдий ч номын утга агуулга, үйл явдлаар дамжуулж ойлгож авах юм даа. 

Хүний хөгжлийн, хүүхдийн хүмүүжлийн тэгнэ, ингэнэ, тэгдэг ингэдэг гэж "зааварчилсан" номнуудаас хавь илүү ч байж магад юм гэж би боддог. 

Номынхоо гол баатрын оронд өөрийгөө тавьж нэг үзнэ, түүнийгээ өрөвдөж нэг үзнэ, үе үе "тэнэг мангар"-ыг нь гайхна. Гэх мэтчилэн дотор нь орж уншихаар нэг ёсны бясалгал, ухаарал, ойлголт, мэдрэмж зэрэг зүйлийг уншигчдад "өгдөг" байх. 

Унших явцдаа адармаатай энэ хорвоог туулахдаа Ёнхэ шиг галзуурчихалгүйхэн шиг л даван туулаад, амьдраад, тэнгэрийн оронд морилох юмсан гэж бодон бодон уншиж дуусгалаа. 

Номын бүх л дүрүүд өөрийн гэсэн өвөрмөц онцлогтой. Үүнд бүсгүйчүүдийн үүрэг, онцлог, хариуцлага харьцангуй олон дүртэй байлаа. Эрчүүд нь нэг тийм үлбэгэр, сул дорой, хариуцлагаас зугтаасан дүрүүд. 

Бодит амьралд ч нэлээд өргөн цар хүрээтэй ажиглагддаг. Түүнээс бүх эрчүүдийг тийм сул үлбэгэр, хариуцлага бага гэж хэлээгүй болно. Эргэн тойронд ч тийм эрчүүд байна. 

Сэтгэл гэдэг эрхтэн чинь учир нь ойлгогдохгүй, өчүүхэн жаахан зүйлээс болоод хаашаа ч эргэж мэдэхээр эмзэг, нөгөө талаар маш хүчтэй байдаг юм байна. Түүн дээр мэдрэмж нэмэгдвэл за тэгээд бүр л хөшүүд, зөрүүд, чигээрээ, ямар нэгэн гадны өмсгөлгүй, нууж далдлах хүсэлгүй, гөлийчихдөг юм байна. 

Айлын том хүүхэд байх, дунд хүүхэд байх, бага хүүхэд байх...

Би өөрөө айлын том. Заримдаа ч нэлээд өндөр хүлээлт нуруунд минь ирчихдэг тал бий. Сүүлийн үед өө хүүхдүүд томроод юун дүү нарын асуудал вэ? Ээж аавтай улс, ээж аав нь мэдэж байгаа биз? 

Гэж хэлээд хөөрхөн бултдаг болсон. Хэ хэ. Гэсэн ч цаагуураа санаа зовно оо, яаж огт тоохгүй орхиж чадах билээ. Сэтгэл санаагаа бас чилээнэ. 

Зүүд

Эвгүй зүүд зүүдлэх ч бас л сэтгэлд цөвтэй шүү, тийм ээ? Тиймээс ч аль болох зүүдлэхгүй юмсан гэж боддог. 

Ганцаардал

Эр эмгүй л ганцаарддаг. Харин тэрхүү ганцаардал нь хэр гүнзгий байна гэдгээс л "өөрчилж болох байсан уу?", "өөр сонголт байх байсан уу?" гэсэн тэгсэн бол, ингэсэн бол гэдэг асуултыг дагуулаад байх шиг. 

Ганцаардаад байгаагаа ч мэдэхгүй явах тохиолдол байх, Ёнхэ, Инхэ хоёр шиг. Надад ч бас тохиолдоно, энэ ганцаардал. Яаж давдаг вэ гэхээр, ном уншина. Мөн буу хална, хов базна. Мөн хааяадаа ууна. Хэ хэ. 

Аль болох өөрийгөө завгүй байлгах гэж хичээдэг. Мэдээж хэт ядралгүйгээр. 

Сэрэл

"Монгол хөх толбо" гэж төсөөлөнгүүт л сэрэл нь дээд зэрэгтээ тулдаг хэсэг нь нэг бодлын адын хүсэл, сэрэл ч юм шиг. Нөгөө талын байгалийн ёс жамын нэгээхэн хэсэг ч юм шиг.

Ямар ч хүнд сэрэл бий, мэдрэмж бий. Түүнийгээ хэрхэн захирах, хэрхэн гаргах, хэрхэн илэрхийлэх нь тухайн хүний цаанаас өгсөн өгөгдөл ч юм шиг, нэг бол сонголт ч юм шиг. Аль эсвэл сэтгэл зүйтэй, сэтгэцтэй нь ч холбоотой юм шиг. 

Ер нь л ихийг бодогдуулсан, эргэцүүлэхэд хүргэсэн ном байлаа...

Миний хувьд их дажгүй хурдан уншигдсан. 2 өдөрт уншиж дуусгасан. Тэгэхээр та бүхэнд ч мөн таалагдана гэдэгт найднам. Нобелийн шагналт зохиолч шүү дээ. Иймэрхүү дэлхий нийтэд үнэлэгдээд, шагнал хүртээд буй зохиолчдын бүтээлээс унших л хэрэгтэй гэж боддог. 

Тэр нь хаанахын ч хүн байсан хамаагүй, унших нь зүйтэй гэж бодно. Хятад, Солонгос, Япон гэх мэт азийн зохиолчид байх тусмаа. Учир нь бидний маш ойрын хөршүүд шүү дээ. 

Сүүлийн үед хятадаас санхүүжээд, хятад зохиолыг ихээр орчуулаад, хэвлүүлээд байна гэж шүүмжилдэг болжээ. Оросыг бид их уншсан, одоо жаахан "ази"-ийг уншицгаах нь нэг бодлын зөв шүү. 

Бүгдэд нь амжилт хүсье. Түр баяртай. 

Шартав

Миний нэг тэмдэглэлт явдыг тэмдэглээд бид. Цанын бааз хамт явсан найзууд хамтдаа манайд ирж хоноод, ууж идээд. Ярьж хөөрөөд. 

Мэдээж би олон хоног уугаагүй байсан тул дарс халааж уув. Заавал уух албатай юм шиг, тийм үү? Хэ хэ. Дуртай юм өө, одоо яалтай.

Ихэвчлэн улаан дарс халааж уудаг юм. Шинэ жилээр цагааныг халааж уусан чинь дажгүй санагдаад. Энэ удаад хоёуланг нь халааж уув. Сүүлдээ өөр өөр зүйл хольж уугаад тэгээд "тасрав". 

Маргааш нь "шартав".

Энэ зураг 10 жилийн өмнө би Кобэ гэдэг хотод явахдаа хоёр жаахан охиныг дагуулаад баар хэссэн үеийн зураг. Би чинь тухай үед бол хоёр зулзага төрүүлчихсэн хашир хүн явж байгаа юм. 

Гэхдээ иймэрхүү баар цэнгээний газраас хол хүн чинь японы бааранд орж үзэх үү гэж өнөө хоёрыгоо уруу татаад л яваад орчихсон хэрэг. 

Амттай гэж юүхэв, стаканууд нь хөөрхөн ч гэж юүхэв. Бид гурав их далжиганасөөн. Хи хи.

Баарнаас гарах болсон чинь төлбөрөө сонсоод бид гурвын нүд орой дээрээ гарч билээ. Ёстой л одооны хэллэгээр халбага коктейл уучихаад ийм их мөнгө төлөх юм уу гээд гол харлаад, ха ха. 

Аргагүй шүү дээ, өнөө хоёр маань оюутан. Би чинь ямар сайндаа л гэрээсээ хол зулзагаа жаахан байхад нь өөр хот орж ганц хоёр хоногийн ажил хийж мөнгө олох гэж яваа юм чинь. Ха ха. 

Түүнээс хойш, баар саар гэж бодохоо больсон. Гэртээ л сайхан тааваараа уух минь. Хи хи. 

Мөнгөлөг улсуудтай хамт бол орчихно шүү, даалгаад. Ха ха. 

Түр баяртай. Бүгдэд нь амжилт хүсье.

Цанын бааз

Аль 1 сараас л цанын бааз явцгаах юмсан, энэ зулзагуудыг цас мөстэй нөхөрлүүлэх юмсан гэж ярьсан, хань ижил. Дунд нь халуураад, бүлээрээд, ээж аавынх нь цаг нар таарахгүй л яваад байв.

Өнгөрдөг хагас сайнд явж хорхойгоо дарав. Найзууд гурван талаасаа цуглаад, гулгацгаав.

Би энэ лифтэнд суух дургүй. Хэ хэ. Яаж ийгээд нэг юм суучихна. Дээш гараад энэ суусан сандлаасаа ховхорч буух гэж ёстой нэг хөглөнө. Өнхөрч л бууна. Хүмүүсийг хараад байхад л их сурамгай босоогоороо бууж, сууна. Ёстой нэг атаархмаар...

Би ч гулгаагүй ээ, зулзагатайгаа чаргаар л  гулгав. Эхэндээ чаргаар хамтдаа гулгав. Тэгсэн чинь бас л айхтар хурдтай гулгаад, сүүлдээ айх ч шиг. 

Тэр дээр урт гонзгой хар зам нь урсдаг зам. Их дажгүй. Дээшээ алхаж хөлс баасаа гоожуулахгүй. Гэснээс хөлс баас байхдаа ч яахав дээ, тийм ээ? Ха ха. Бичсэнийхээ дараагаар тэгж бодов. 

Сүүлдээ өөрийг нь явуулж хэд хэд гулгуулсан. Хөөрхөн ганцаараа гулгаад л ирнэ билээ. Биеийг нь даалгаж буй нь тэр өлгөө. Хэ хэ. 

Хүүхдүүдийн гулгах хэсэгт нэг ийм тоглоом байсан. Зулзага хэд хэд авирч гулгасан. Авирах гэж хөөрхөн хүч зараад байх шиг, хэд хэд унаж харагдсан.

Нэг инээдтэй юм болсон нь хань ижил бууж ирдэггүй ээ. Бааз хаагаад, хүмүүс тараад, хүнгүй. Би найзтайгаа хүлээгээд зогсоод л байлаа. Ажилтан нь хүрч ирээд, яасан хэдэн хүн бууж ирээгүй вэ? гэж байна. 

Ганц хүнээ л гэлээ. Бууж ирдэггүй ээ. Сүүлд ажилтнууд санаа зовсон бололтой, энэ зурган дээрх чаргаа унаад л дээшээ өгслөө шүү. Учир нь лифт зогссон байсан юм.

Утсаа авч байна аа, яасан бэ? гэсэн чинь учиргүй хөхрөөд урдаас. Ямартай ч үхчихээгүй л юм байна гэж бодов, тэрхэн агшинд. Ха ха. 

Төөрөөд буруу зам руу уруудаад, одоо алхаж дээшээ өгсөн байна гэж авдаг байгаа. Манай том залуу угийн жаахан онгироодуу, найз нөхдөө харвал хөөрчихдөг хүн. Ха ха.

Үдийн хоол. Бэлэн гоймон, зэрлэг гахайн шарсан мах сонгинотой хуураад авч явав. Усаа очоод газаар ажилладаг плитка дээр буцалгав.

Энэ хоолныхоо савыг ороосон байгаа даавууг "фүрошики" гэнэ. Монголоор баадан даавуу. Энэхүү баадагнах нь энд бүхэл бүтэн нэгэн соёл бий. Би дуртай. Гэхдээ зөвхөн хаа нэгтээ ингэж орж гарахдаа авч явдаг хоолоо л баадагнадаг. 

Угтаа их олон зүйлийг баадагнаж харагддаг. Суралцаад ганц нэг зүйлээ баадагнаж сурна гэж бодоод л явдаг юм. Амждаггүй ээ. Хи хи. 

Түр баяртай. Бүгдэд нь амжилт хүсье.

Шивэгчний үлгэр 4

Үүгээр энэхүү номын тухай тэмдэглэлээ дуусгана. Өөр ном эхлэх минь. 2 сар ч гарчихлаа. Жилд 50+ ном уншихад 1 сард доод тал нь 5 ном уншихгүй бол тоондоо хүрэхгүй юм байна гэж тооцсон. 

Буруу ч байж магад. Тоондоо жаахан тааруу, цаадах чинь. Ха ха.  

Клубын гишүүдэд таалагдсан. Надад ч мөн таалагдсан. Хэдийгээр муу ёрын ч юм шиг, итгэмээргүй ч, итгэхийг хүсэхгүй ч ямар ч сэдвээр уншдаг байх ёстой гэж боддог болсон. Бас нэг дэвшил мөн үү? Мөн. 

Ингээд уншаад байсан чинь маш гүнзгий утга агуулгатай санагдаад явчихсан шүү. Өмнө нь бичсэнчлэн хүмүүс бид байгаль орчинтойгоо буруу харьцаад байвал хэн хохирох вэ? Бид өөрсдөө л хохирно. 

Юугаараа хохирох вэ? Эрүүл мэндээрээ л хохирно. Эрүүл мэндээрээ хохирохоор яах билээ? Мөнгөө л зарлагадана. Мөнгөөр шийдэж чадахгүйдээ тулбал тэгээд л нийгэмд энэхүү номонд өгүүлдэг шиг дарангуйлал, хүйсийн тэгш бус тогтолцоо, гажуудал үүсдэг шүү. 

Гэдгийг ойлгуулах гээд байх шиг тийм үү? 

Тэгэхээр бид хэрэглээ өндөр ахуйгаа жаахан цэнэх, танах, хэмнэх, байгаадаа сэтгэл хангалуун байх ёстой юм байна. Тийм ээ?  

Бодоод байх нь ээ, эмэгтэйчүүдийг элдвээр хэлдэг, хэлц, ойлголт одоо оршсоор байгаа нь хачирхалтай гэх үү? Зэвүүн гэх үү? Жигшмээр гэх үү. 

Жишээ нь энэ номонд "сувай" гэдэг үг их гарна аа. Хүүхэд төрүүлэх боломжгүй хүүхнүүдийг энэ ангилалд багтаагаад, тусдаа нэг анги давхарга болгочихсон нь одоо ч бидний хэлдэг үгс. Бодууштай, эрчүүдэд, эрэгтэй хүүхдэдээ, эрэгтэй дүү нартаа хэлж ойлгуулж баймаар санагддаг. 

Тэгээд ч энэхүү нөхөн үржихүйн асуудал өөрөө их эмзэг бөгөөд чухал сэдэв. Багаас нь хэлж, ярьж, ойлгуулж, мэдлэгжүүлж явахгүй бол ирээдүйд хэн нэгэн үр хүүхэдгүй хүмүүсийг элдвээр хэлэх вий? 

Бас нэг өнцөг. Ямар нэгэн дарангуйлал үүсэхэд яагаад заавал эрчүүд толгойлно гэж? Эцгийн эрхт ёс давамгайлах ёстой гэж? Тэд яагаад эмэгтэйчүүдийг тоглоом мэт үзэх ёстой гэж? 

Эсрэгээрээ эхийн эрхт ёс байгуулаад, бид өөрсдөө эрэгтэйчүүдийг тоглоомоо болгоё л доо. Ха ха. 

Үүнийг уншсан эрчүүдийн зэвүү нь хүрэх байх даа. Нүүрномд ингээд биччихвэл яаж харааж зүхэх бол? Хөөрхий Цэдэвдамбын Оюунгэрэлийг элдвээр хэлдэг шиг л. Би дэмждэг юм, их зөв зүйл дээр дуугарч харагддаг. 

Гэтэл манайхны эрчүүд их муухай үгээр доромжилдог юм билээ. Өөрсдөө эмээтэй, ээжтэй, эгчтэй, эхнэртэй, охинтой л баймаар. Ирээдүйд өөрсдийнх нь охид гадаад хүнтэй гэрлэхийг үгүйсгэхээргүй цаг үе ирэх магадлалтай байхад. 

Номын үйл явдлаас нэлээд хазайсан уу? 

Ямартай ч хүүрнэн өгүүлэгч бүсгүй маань өмнөх амьдралаа дурсан санагалзана. Нөхөр нь алуулсан байх магадлал тун өндөр, охин нь хаачсаныг бүү мэд. 

"Өөдгүй новшнуудаар өөрийгөө бүү талхиул"

"Хүн цаг бага үлдсэн үедээ л амьдралд илүү хайртай болдог байх даа"

"Мэдэхгүй зүйл шунал хөдөлгөдөггүй"

"Үзэг бол атаархал төрүүлэгч. Зүгээр л барих төдийд л атаархал төрүүлнэ. Би командлагчийн үзэгт атаархаж байна. Хулгайлахыг хүссэн бас нэг зүйл минь энэ"

"Өнөөдрөөрөө амьдар, хором мөч бүрээс таашаал ав, энэ л чамд байгаа цорын ганц зүйл"

"Хүснэ гэдэг сул тал"

"Одоогийнхоос өөрөөр үнэлүүлэхийг хүснэ. Үнэлүүлэхээс ч илүү үнэ цэнийг"

"Хэт их сонголт дунд бидний нийгэм сүйрч байсан юм"

"Эр хүн заримдаа бие биедээ хэлдэггүй зүйлээ эмэгтэй хүнд ярьдаг юм"

Гэтэлгэх ёслолд "цаазлуулдаг" хөөрхий шивэгчин бүсгүйчүүд. Командлагч, эхнэрүүдийг хуурсан гэх "ял"-аар. Аймшиг...

Нийгэм амар амгалан, нэг их шуналгүй, хэт их сонголтгүй, зүлгэн дээр гэрээ бариад зүгээр л нэг амьдарцгаамаар байна өө. 

За тэгээд дистопи буюу ойрын ирээдүйд биелэх магадлалтай онц сонирхолтой романыг та бүхэн өөрсдөө уншаад, ухаан мэлмийдээ болгооно буй за. 

Түр баяртай. Бүгдэд нь амжилт хүсье.